Çocuk Eğitiminde Ödül ve Ceza
Çocukların eğitiminde pekiştireçler en önemli faktördür. Pekiştireç, yapılan bir davranıştan sonra verilen geri dönüştür. Pekiştireçler her davranış için kullanılabilir. Yani sadece olumlu davranış için pekiştireç kullanılır düşüncesi yanlıştır. Ödül ve ceza kavramları da birer pekiştireç çeşididir. Bu iki pekiştirecin doğru zamanda ve doğru şekilde verilmesi çocuğun eğitimine çok büyük katkı sağlar.
Yanlış verilen ödül ve cezalar ise doğru davranışların oluşmasını engeller. Bu yüzden çocuklara bakması için emanet edilen bakıcıların rolü çok önemlidir. Çocuk bakıcısı, çocuğa hangi pekiştirecin ne zaman verilmesi gerektiğini bilmek zorundadır. Bir bakıcı bunu bilmiyorsa alanında çok yetersizdir demektir. Bu durum ise çocuk da beklenen davranış değişikliğini asla sağlayamayacağı anlamına gelir.
Ödüller ve Cezalar
Toplum olarak ödül kavramında herhangi bir problem yaşanmıyor. Yani ödül kavramının ne anlama geldiği ve nelerin ödül olduğu konusunda yanlış fikre sahip çok az kişi var. Asıl sorun ceza kavramında. Ceza denilince ilk akla gelen çocukların dövülmesidir. Bunun yanında bağırmak, fırça atmak ve hafif fiske vurmak da ceza olarak algılanır. Oysa ki durum böyle değildir. Çocuk gelişiminde ceza kavramının anlamı, bireyin sergilediği olumsuz davranışların ardından en sevdiği hobilerinden uzak tutulmasıdır. Ayrıca ceza için birçok etkili yöntem vardır. Dayak atmak, bağırmak ve buna benzer davranışlar birer ceza çeşidi değildir.
Çocuklara uygulanabilecek başlıca ödül ve cezalar şunlardır;
- Dışarı çıkmama cezası
- Belli bir süre sessiz kalma cezası
- En sevdiği oyuncağı ile oynamama cezası
- En sevdiği etkinliği yapmama cezası
- Sinemaya gitme
- Yüzmeye gitme
- Oyuncak alma
- Gezintiye çıkma
- Arkadaşlar ile etkinlik yapma gibi sayısız pekiştireç ile çocuklarda istenen davranış değişikliği oluşturulur.
Çocuk eğitiminde bakıcının rolü oldukça büyüktür. Deneyimli ve donanımlı bir bakıcı çok sayıda ödül ve ceza çeşidini doğru zamanda uygulayarak çocuklarda doğru davranışların oluşmasını sağlar.
Dışarı Çıkmama Cezası
En etkili cezalardan birisidir. Çocukların yaşları itibari ile en sevdikleri etkinlik dışarı çıkmak ve bir şeyler yapmaktır. Bu faaliyet çocuklar için olmazsa olmaz bir davranıştır. Çocukların yaptığı istenmedik bir hareket sonrası suçunu ve hatasını anlatıp buna karşılık ceza alması gerektiği mutlaka verilmelidir. Cezanın işe yarayabilmesi için çocuğun bunu niçin aldığını bilmesi çok önemlidir. Bu yapıldıktan sonra çocuğa belirli bir süre çıkmama cezası verilir. Cezanın süresini bakıcılar belirler. Bu açıdan evde yatılı çocuk bakıcısı bulunması çok önemlidir. Çünkü çocuk istenmeyen davranışı gece sergileyebilir. Bu anda evde bakıcı bulunması anında dönüt verilmesi olanağı sağlar.
Sessiz Kalma Cezası
Bilindiği gibi bazı çocuklar konuşmayı çok sever. Bu çocuklar için konuşmak olmazsa olmaz bir durumdur. Bu iletişim becerisi bakımından çok faydalı bir durumdur. Bu tarz çocuklar büyüdüklerinde daha girişken ve topluma çabuk ayak uyduran bireyler olurlar. Çocukların bu özelliği davranış oluşturmada bir ceza aracı olarak kullanılabilir. Olumsuz davranış sonrası verilecek konuşmama cezası çocuğa verilecek en büyük işkence niteliği taşır. Bu durumu tekrar yaşamamak adına çocuk bir daha aynı davranışı sergilemekten kaçınır.
Oyuncak Cezası
Çocuklarda arkadaştan sonra gelen en değerli kavram oyuncaktır. Oyuncakların yeri çocuk dünyasında ayrı bir öneme sahiptir. Vakitlerinin büyük bölümünü oyuncakları ile geçiren çocuklar bunlarla duygusal bağ kurarlar. Çocuklara verilecek oyuncaklar ile oynamama cezası bu duygusal bağ nedeniyle oldukça etkili olur.
Etkinlik Cezası
Etkinlik kavramının karşılığı çocuktan çocuğa farklılık gösterir. Resim çizmek, müzik dinlemek, bisiklete binmek, top oynamak, bebek giydirmek gibi çok farklı etkinlikler çocukların sevdiği türlerdir. Çocuklara hangi etkinlikten uzak tutma cezasının daha iyi sonuçlar vereceğini çocuğu çok iyi tanıyan güvenilir bakıcılar tarafından bilinebilir. Çocuğu çok iyi tahlil etmiş ve çözmüş bir bakıcı yanlış davranışta seçeceği etkili bir etkinlik cezası ile çocuğu o davranıştan tamamen uzak tutabilir.
Dışarı Ödülleri
Çocukları bakıcıların gözetimi altında ödüllendirmesi yapılabilir. Sergilenen doğru davranışlar sonucu çocuklar aldıkları ödüllerin tadını çıkarırken bir yandan da yapılan davranışın ne kadar anlamlı olduğunu benimserler. Ödüller, çocukların yaş grubuna ve ilgi alanına uygun olacak şekilde verilmelidir. Bu sayede de etkisi daha büyük ve daha kalıcı olur.
Ödül ve Ceza Aralıkları
Verilecek ödüllerin ve cezaların veriliş biçimi çok önemlidir. Çoğu ebeveyn farkında olmadan verdiği yanlış pekiştireçler nedeniyle çocuklarda olumsuz davranışların oluşmasına neden olur. Örneğin; market önünde ağlayan bir çocuğa susturmak için alınan bir ürün ödül niteliği taşıyan bir pekiştireçtir. Ancak bu pekiştireç yanlış bir pekiştireçtir.
Çünkü çocuk burada aldığı ödül sayesinde ağlamanın doğru bir davranış olduğunu düşünüp bunu sürekli hale getirir. Her davranış sonrası ödül vermekte yanlıştır. Bu durum ödüllerin zamanla sıradan hale gelmesine ve önemini yitirmesine neden olur. Böyle bir durumda ise ödül ile davranış değiştirme şansı ortadan kalkar.
Her yanlış davranış sonrası ceza vermekte yanlıştır. Çok sık verilen cezalar çocuğun kendine olan güvenini kaybetmesine neden olur. Bunun sonucu da içine kapanık bireyler oluşması anlamına gelir. Bilinçsiz ceza uygulaması çocukların zamanla daha hırçın ve daha kavgacı olmasına da yol açar. Ödül veya ceza hangisi olursa olsun önemli olan doğru zamanda ve doğru şekilde uygulanmasıdır. Aksi halde fayda değil zarar verir.
